بهترین روش های ایده پردازی: ۱۲ تکنیک خلاقانه برای خلق ایده های تازه

آیا جلسات ایده پردازی شما با همکاران تان فقط به بحث های بی اهمیت می گذرد، در حالیکه از سنگ صدا در می آید و از بسیاری از شرکت کنندگان نه؟ چگونه می توانید شانس موفقیت ایده پردازی را بالا ببرید؟

علیرغم اینکه تولید ایده های جدید کار زیاد دشواری نیست، اما تولید ایده های خارق العاده ای که بر مبنای آنها بتوان دست به کار شد معمولاً به دقت بیشتر و استفاده از تکنیک های اثبات شده و خلاقانه ایده پردازی نیاز دارد.

دیگر وقت آن رسیده که روش های ایده سازی سنتی و کسالت آور قدیمی را کنار بگذارید و برای تولید راهکارها و ایده های بهتر، تکنیک های خلاقانه و جالب ایده پردازی را امتحان کنید.

 

تکنیک ایده پردازی #۱: بارش مغزی یا طوفان فکری (Brainstorming)

بارش مغزی، رایج ترین و محبوب ترین روش ایده پردازی در همه زمینه ها است. به علاوه، این روش یکی از بهترین تکنیک های گروهی است که نتایج بسیار بهتری از ایده سازی یک نفره خواهد داشت.

چیزی که در روش بارش مغزی اهمیت دارد، کمّیت ایده هاست و نه کیفیت آنها. هدف از جلسات بارش مغزی، تفکر گروهی و جمعی است. هر یک از افراد گروه باید بخش مولد مغز خود را فعال و بخش ارزیاب آن را محدود کند. شرکت کنندگان در جلسه باید با هم تعامل داشته باشند، گوش کنند و ایده ها را پرورش بدهند.

به منظور کسب اطمینان از کارآمدی جلسات بارش مغزی، به نکات زیر توجه کنید:

1. یک محدوده زمانی برای بارش مغزی تعیین کنید. در طول این مدت زمان هدف این است که تا جایی که امکان دارد ایده تولید شود. قضاوت ایده ها در این مرحله کاملاً ممنوع است.
2. جلسه را با طرح یک مسأله، برنامه، هدف، دیدگاه یا سوالات «چطور می توانیم…» شروع کنید. کاملاً روی همان موضوعی که انتخاب می کنید تمرکز کنید. پدر بارش مغزی، الکس آزبورن روی ناکارآمدی جلسات بارش مغزی که روی چندین سوال تمرکز می کنند تاکید دارد.
3. هیچ ایده ای را – حتی از طریق رفتارهای غیرکلامی – قضاوت، ارزیابی یا نقد نکنید. به عنوان مدیر جلسه بارش مغزی، باید فضای مثبتی را بر جلسه حکمفرما کنید که باعث افزایش اطمینان و اعتماد به نفس شرکت کنندگان شود.
4. از ایده های غیرمنطقی، جنون آمیز یا حتی عجیب و غریب استقبال کنید. هر چه فرآیند ایده پردازی خلاقانه تر باشد، ایده های بهتری تولید خواهد شد.

 

تکنیک ایده پردازی #۲: بازی بار (Gamestorming)

معمولاً استفاده از روش های مفرّح یا بازی محور باعث افزایش قابل توجه خلاقیت می شود. بازی بار، ترکیبی از بارش مغزی و بازی وار سازی (gamification) است. این روش شامل مجموعه ای از روش های حل مسأله و ایده پردازی است که به منظور افزایش میزان انرژی، تعامل، و همکاری در طول جلسات بارش مغزی، رنگ و بوی بازی به خود گرفته اند.

از جمله نمونه های جلسات بازی بار می توان به این موارد اشاره کرد:

1. داستان پردازی: در این روش قالبی ارائه می شود که شرکت کندگان بر مبنای آن داستانی را پردازش می کنند که حاوی همه مولفه های داستان پردازی است. از آنجایی که در این روش از ویژگی های اصلی یک موضوع گسترده برای ایجاد یک تصویر منسجم استفاده می کنیم، این تکنیک برای جلساتی که با هدف گسترش بینش و چشم انداز نسبت به موضوع مورد نظر برگزار می شوند بسیار مناسب است.
2. تکنیک تُنگ ماهی: در این روش ایده پردازی، شرکت کنندگان دو حلقه کوچک و بزرگ تشکیل می دهند که حلقه بزرگتر دور حلقه کوچکتر قرار می گیرد. شرکت کنندگان در یک حلقه به ایده پردازی از طریق روش بارش مغزی مشغول می شوند و اعضای حلقه دیگر بدون اینکه حرفی بزنند فقط گوش می کنند و یادداشت بر می دارند. این روش به همه فرصت می دهد تا نقشی در جلسه بارش مغزی داشته باشند.

 

تکنیک ایده پردازی #۳:تکنیک اسکَمپر (SCAMPER)

حروف تشکیل دهنده نام این تکنیک ایده پردازی هر کدام اولین حرف یک فعل حرکتی هستند که محرک ایده های خلاقانه است. این حروف به این افعال اشاره دارند:

• S: Substitute (جایگزین کردن)
• C: Combine (ترکیب کردن)
• A: Adapt (اقتباس کردن یا وفق دادن)
• M: Modify (اصلاح کردن)
• P: Put to another use (پیداکردن یک کاربرد دیگر)
• E: Eliminate (حذف کردن)
• R: Reverse (وارونه کردن)

این روش توسط الکس آزبورن ارائه شد و به وسیله باب اِبِرلی به بلوغ رسید. روش کار به این ترتیب است که ابتدا مسأله مورد نظر را انتخاب می کنیم و سپس با توجه به موضوعات بالا سوال می پرسیم. پرسیدن این سوال ها ایده های جدیدی را به ذهن متبادر خواهد کرد.

 

تکنیک ایده پردازی #۴: زیر سوال بردن پیش فرض ها

معمولاً بخش زیادی از فضای ذهنی ما توسط افکار و پیش فرض های معمول و پذیرفته شده اشغال می شود. خلاص شدن از این تفکرات و فرضیات پذیرفته شده باعث تسهیل خلق ایده های جدید می شود. تقریباً در هر زمینه ای که فکرش را بکنید باورهای متعارف عمیقی وجود دارد که همه از آنها پیروی می کنند. این اصول نانوشته مانند چیزی شبیه به چشم بند اسب عمل می کنند که اجازه مشاهده گزینه ها و ایده های جدید را به ما نمی دهند.

برای استفاده از این روش، ابتدا ۲۰ تا ۳۰ فرضیه جدید تولید کنید. این فرضیات می توانند درست یا نادرست باشند. تعدادی از فرضیات تولید شده را انتخاب کنید و از آنها به عنوان مولد ایده های جدید استفاده کنید. ضمناً زوایای مختلف را هم در نظر بگیرید. مثلاً در زمینه کسب و کار، در هنگام تولید فرضیه به همه ابعاد کسب و کار خود توجه داشته باشید، از جمله باورهای مصرف کنندگان، نحوه ارائه محصول، مواد اولیه، تولید، توزیع و قیمتگذاری.

 

تکنیک ایده پردازی #۵: تکنیک نقشه برداری ذهنی (Mind mapping)

این یک تکنیک گرافیکی یا نموداری است که باعث می شود که شرکت کنندگان بتوانند ارتباطات بین مجموعه های مختلفی از ایده ها یا اطلاعات را درک یا تصور کنند. در روش نقشه برداری ذهنی، ایده ها را می نویسیم و سپس با رسم خطوطی هر یک از آنها را به اطلاعات یا ایده های مرتبط با آنها وصل می کنیم. در نتیجه، شبکه ای از روابط ترسیم می شود. مخترع این تکنیک، محقق بریتانیایی، تونی بوزان است که به تفصیل در کتاب از مغزتان استفاده کنید (Use Your Head) که در سال ۱۹۷۲ میلادی منتشر شد به شرح آن پرداخته است. این روش با جلب توجه و قالب بندی اطلاعات باعث تقویت و تسهیل ایده پردازی می شود.

برای استفاده از روش نقشه برداری ذهنی، از شرکت کنندگان بخواهید که در وسط بورد یا یک صفحه کاغذ یک کلمه یا عبارت کلیدی بنویسند. سپس از آنها بخواهید که هر چه که به ذهن شان می آید را در همان صفحه بنویسند. در نهایت از آنها بخواهید که مطابق آنچه که گفته شد مواردی که نوشته اند را به هم وصل کنند.

 

تکنیک ایده پردازی #۶: رویاپردازی

اگرچه روش رویاپردازی یا خیالپردازی مورد تایید اغلب رهبران فکری مطرح نیست، اما با این حال یکی از روش های مهم ایده پردازی و تولید ایده های جدید به شمار می رود. به عنوان مثال، هواپیما را در نظر بگیرید. اگر برادران رایت تصور غیرقابل باوری که بر مبنای خیالپردازی شکل گرفته بود نداشتند، شاید صنعت حمل و نقل به شکلی که امروز وجود دارد نبود.

رویاپردازی معمولاً یک فرآیند ذهنی مفرّح است که به خلاقیت و نبوغ انسان برای حل مسأله وابسته است. تکنیک رویاپردازی امکان ایجاد یک پیوند عاطفی با مسأله مورد نظر را پدید می آورد که به نوبه خود باعث خلق ایده های تازه می شود.

 

تکنیک ایده پردازی #۷: بازتعریف فرصت ها

این تکنیک با تمام سادگی خود بسیار کارآمد است. به علاوه، می تواند چشم بندهایی که حتی متوجه وجود آنها نیستید را از چشمان تان بردارد. در این روش ابتدا گزاره ای تولید می کنید که هدف شما را مشخص می کند. این «گزاره فرصت» شما است. در مرحله بعد، سه کلمه از گزاره فرصت خود را انتخاب می کنید و با سوالات چه کسی، چه چیزی، چه وقت، کجا، چرا و چطور برای آنها جایگزین های خلاقانه ای پیدا می کنید.

در اینجا سه فهرست دارید که باید در جدولی که در ردیف بالایی آن کلمات اصلی نوشته شده اند لیست شوند. سرانجام، از هر ستون یک کلمه را به صورت اتفاقی انتخاب می کنید، آن را در گزاره فرصت تان قرار می دهید و گزاره های متنوعی تولید می کنید. این ترکیبات می تواند بعضاً بی معنی از آب در بیاید و لذا لزوماً این بخش آخرین مرحله ایده پردازی شما نخواهد بود. با این حال، از آنجایی که احتمالات و گزینه هایی در پیش روی شما قرار می گیرد که احتمالاً قبلاً مد نظر قرار نداده بودید، می تواند محرک خوبی برای خلق ایده های جدید باشد.

 

تکنیک ایده پردازی #۸: تکنیک خواسته اندیشی (Wishful thinking)

یکی دیگر از روش های ایده پردازی، تکنیک خواسته اندیشی است. در این روش، خواسته غیرممکنی را در نظر می گیرید و سپس به کمک بارش مغزی به دنبال راه هایی برای تحقق آن می گردید. اجازه بدهید که قوه تخیل تان آزادانه به هر دری که می خواهد بزند، اما اطمینان پیدا کنید که خواسته های مشخص و محسوسی دارید. این خواسته ها می توانند به محرک خلاقیت شما برای تولید ایده های واقع گرایانه تری تبدیل شوند.

 

تکنیک ایده پردازی #۹: فکر نویسی (Brainwriting)

تکنیک فکرنویسی روش منعطفی است که می توان در سایر تکنیک ها نیز از آن استفاده کرد. این روش فرصت ارائه افکار و ایده ها را برای همه اعضای گروه فراهم می کند. در روش فکرنویسی، شرکت کنندگان ایده های خود را روی تکه های کاغذ می نویسند و آنها را در کنار نوشته های مدیر گروه روی دیوار یا وایت بورد می چسبانند. این برگه ها عوض شده یا با تکیه بر ایده های دیگر، به بلوغ رسیده و بیشتر می شوند. به علاوه، با تشکیل یک حلقه توسط اعضای گروه و رد و بدل کردن برگه ها بین شرکت کنندگان پس از چند دقیقه بارش مغزی هم می توان این تکنیک را پیاده کرد. تنوع ایده هایی که از این روش ایده پردازی تولید می شوند خارق العاده است.

 

تکنیک ایده پردازی #۱۰: تکنیک بدترین ایده ممکن

تکنیک بدترین ایده ممکن هم یکی از روشهای جالب ایده پردازی است که خون خلاقیت را در رگهای مشارکت کنندگان در ایده پردازی به گردش در می آورد. کاری که باید انجام بدهید دقیقاً همان عنوان این تکنیک است. هنگامی که ایده به درد بخوری به ذهن تان نمی رسد، بدترین ایده های ممکن را فهرست می کنید. از این طریق نه تنها کمی خوش می گذرانید و ذهن تان باز می شود، بلکه فشار از دوش ایده پردازان برداشته می شود و می توانند ایده پردازی ماجراجویانه تر و توأم با خلاقیت بیشتری داشته باشند. ضمن اینکه داشتن ایده های بد از نداشتن هیچ ایده ای بهتر است.

 

تکنیک ایده پردازی #۱۱: تکنیک شش کلاه تفکر (Six thinking hats)

این روش توسط یک روانشناس، مشاور و نویسنده به نام ادوارد دِ بونو در سال ۱۹۸۵ میلادی برای اولین بار در کتابش با عنوان «شش کلاه تفکر» معرفی شد. در روش شش کلاه تفکر، ایده ها را به شش مسیر فکری تقسیم بندی می کنیم:

• کلاه سفید: داده ها، اطلاعات و واقعیت های عاری از قضاوت
• کلاه قرمز: عواطف و احساسات
• کلاه سبز: نوآوری و خلاقیت
• کلاه زرد: مثبت بودن و خوش بینی
• کلاه سیاه: منفی بودن یا قضاوت نقادانه
• کلاه آبی: کنترل و نظارت

هر کلاه این تکنیک نشان دهنده مجموعه متفاوتی از چشم اندازها و اولویت ها است که شما را قادر می سازد تا پروژه خود را از زوایای متنوعی ملاحظه و بررسی کنید.  هنگامی که مشکل تازه ای پیش می آید، به هر یک از اعضای گروه خود یک کلاه می دهید.

از جمله شرکت هایی که از تکنیک شش کلاه تفکر برای ایده پردازی استفاده می کنند می توان به زیمنس، بویینگ و موتورولا اشاره کرد.

 

تکنیک ایده پردازی #۱۲: درنگ خلاقانه (Creative Pause)

تکنیک درنگ خلاقانه هم به اندازه روش های دیگر ایده پردازی اهمیت دارد. این تکنیک را آقای دِ بونو در یکی دیگر از کتابهای خود به نام «خلاقیت جدّی» (Serious Creativity) معرفی می کند. درنگ خلاقانه که در واقع یک وقفه یا استراحت موقتی است، به شما فرصتی برای تأمل می دهد تا یک قدم به عقب بردارید، فکر کنید و با یک ذهن تازه و باز دوباره به سراغ حل مسأله بروید. تکنیک درنگ خلاقانه به جای تفکر انفعالی روی تفکر فعّال تاکید دارد.

 

حرف آخر

اگر ایده پردازی از دید شما دشوار به نظر می رسد می توانید با خلاقیت بیشتر در ایده پردازی و استفاده از تکنیک های ایده پردازی این مقاله ایده های بهتری پیدا کنید. چنانچه شما هم روش خاصی برای ایده پردازی دارید، خوشحال می شویم اگر آن را در بخش دیدگاه ها با ما و سایر کاربران مجله گویا آی تی در میان بگذارید.